O‘ZBEKISTON-FRANSIYA HAMKORLIK ALOQALARI

O'zbekiston va Fransiya o'rtasidagi munosabatlar jadal rivojlanmoqda va rivojlanishning ikki bosqichi bilan ajralib turadi. Birinchi bosqichda (1992-2016) zamonaviy O'zbekiston-Fransiya munosabatlarining asosi yaratildi. Fransiya 1992-yil yanvar oyida O'zbekiston Respublikasi mustaqilligini tan oldi va ikki oydan so'ng diplomatik munosabatlar o'rnatdi.

O'zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti Islom Karimovning 1993-1996-yillarda Fransiyaga Davlat va rasmiy tashriflari bo'lib o'tgan bo'lsa, 1994-yilda Fransiya Respublikasi Prezidenti Frans Mitteranning O'zbekistonga davlat tashrifi bo'lib o'tdi. Karimov Fransiya Prezidenti Jak Shirak bilan 1996-yil iyun oyida Florensiyada bo'lib o'tgan Yevropa Ittifoqi davlat rahbarlari sammiti doirasida va 2002-yil noyabr oyida Pragada NATO/EAPCGA a'zo davlatlar sammitida uchrashdi. Fransiya tashqi ishlar vaziri L. ning O'zbekistonga tashriflariga e'tibor qaratadigan bo'lsak, 2013-yil mart oyida Fabius va O'zbekiston tashqi ishlar vaziri Abdulaziz Komilov 2012-yil oktabr va 2014-yil noyabr oylarida Fransiyada bo'lib, ikki tomonlama munosabatlarni yanada faollashtirishdi.

O'zbekiston-Fransiya munosabatlarining ikkinchi bosqichi 2016-yilning ikkinchi yarmida boshlandi. Ushbu bosqichda O'zbekiston va Fransiyaning ikki tomonlama aloqalarni chuqurlashtirish va kengaytirishdan manfaatdorligining ochiq va pragmatik yondashuvini kuzatish mumkin. Prezident Shavkat Mirziyoyevning tashqi siyosiy faoliyati yangi siyosiy muhit yaratdi, hamkorlikning qator yo'nalishlarida ijobiy natijalarga erishish mumkin bo'ldi. Birinchidan, O'zbekiston va Fransiya o'rtasidagi siyosiy muloqot faollashdi. 2017- yilning mart oyida Parijda va shu yilning aprel oyida Toshkentda ikki mamlakat tashqi ishlar vazirlari uchrashdi. Muzokaralar yakunida tashqi ishlar vazirliklari rahbarlari O'zbekiston va Fransiya tashqi ishlar vazirliklari o'rtasida 2017-2018 yillarga mo'ljallangan hamkorlik dasturini imzoladilar.

O'zbekiston Respublikasi va Fransiya Respublikasi o'rtasida diplomatik munosabatlar o'rnatilganining 25 yilligi munosabati bilan so'zlagan nutqida Fransiyaning sobiq Prezidenti Frants Olland shunday dedi: "Bugun shuni mamnuniyat bilan ta'kidlaymanki, siyosiy va iqtisodiy va madaniy sohalarda bo'lgani kabi hamkorlikning barcha sohalarida dastlabki kunlardanoq o'rnatilgan munosabatlar mustahkamlandi." Shuningdek, u so'nggi yillarda Fransiya va O'zbekiston do'stona munosabatlarni o'rnatishga muvaffaq bo'lganligini ta'kidladi:  "Mamlakatlarimiz o'rtasida ishonch va hurmatga asoslangan yuqori darajadagi hamkorlik keyingi o'n yilliklarda doimiy ravishda rivojlanib boradi" deydi F Olland.

O'zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev  sobiq Prezident Frants Ollandga yo'llagan murojaatida shunday dedi:"Biz 1992-yil yanvar oyida Fransiya Respublikasi birinchilardan bo'lib O'zbekiston mustaqilligini tan olgani, shuningdek, uning mustaqil rivojlanishi va suverenitetini qat'iy qo'llab-quvvatlaganini alohida qadrlaymiz".  "O'zbekiston Fransiya bilan ikki tomonlama va ko'p tomonlama kun tartibidagi barcha masalalar, birinchi navbatda, siyosiy, diplomatik, madaniy-gumanitar sohalarda samarali va o'zaro manfaatli hamkorlikni, shuningdek, savdo, investitsiya va yuqori texnologiyalar, turizm, amalga oshirish sohasidagi aniq dastur va loyihalarni yanada rivojlantirishga sodiqligini tasdiqladi va korxonalarimizda korporativ boshqaruvning ilg'or usullari to'g'risida, shuningdek, u  biz bundan buyon ham O'zbekiston-Fransiya munosabatlarini chuqurlashtirish, o'zaro hurmat, tenglik va ishonch tamoyillariga asoslangan mustahkam poydevorni mustahkamlash uchun birgalikda harakat qilamiz."

O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Fransiya Respublikasi Prezidenti Emmanuel Makronning taklifiga binoan 2018-yil, 8-9-oktabr kunlari rasmiy tashrif bilan Fransiyada bo'ldi. So'nggi 22 yil ichida birinchi bo'lib Parijdagi faxriy maskanda O'zbekiston Respublikasi Prezidentini rasmiy kutib olish marosimi bo'ldi. Shavkat Mirziyoyev va Emmanuel Makron o'rtasidagi muzokaralar chog'ida O'zbekiston-Fransiya munosabatlarini yanada mustahkamlash masalalari muhokama qilindi, tomonlarni qiziqtirgan mintaqaviy va xalqaro ahamiyatga molik masalalar yuzasidan fikr almashildi.

Birinchi. O'zbekiston ishonchli va uzoq muddatli hamkor sifatida Fransiya bilan hamkorlikni rivojlantirishga katta ahamiyat berishini ta'kidladi. U buyuk ajdodimiz Sohibqiron Amir Temur va Fransiya qiroli Karl VI hukmronligidan buyon ikki mamlakatni bog'lab turgan tarixiy do'stlik, o'zaro hurmat va ishonch rishtalariga e'tibor qaratdi. O'zbekiston rahbari fransiyalik hamkasbiga Emmanuel Makronning o'zbek tiliga tarjima qilingan va O'zbekistonda nashr etilgan "Inqilob" kitobini sovg'a qildi. Bu kitobning muqaddimasi o'zbek rahbarining qalamiga mansub.

 Ikkinchi. Fransiya Prezidenti E. Makron davlatimiz rahbari bilan uchrashuvdan mamnunligini bildirib, O'zbekistonning bugungi ichki va tashqi siyosati, Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan amalga oshirilayotgan keng ko'lamli islohotlar nafaqat aholi farovonligini oshirish, mamlakatimizning yetakchi davlatlar qatoriga kirishiga xizmat qilayotganini ta'kidladi. Markaziy Osiyoda tinchlik va barqaror rivojlanishni ta'minlash masalalari ko'rib chiqildi.

Uchinchi. Uchrashuvda ikki davlatning xalqaro va mintaqaviy muammolarni hal etish borasidagi yondashuvlari yaqin yoki bir-biriga mos ekani qayd etildi. O'zbekistonning Markaziy Osiyoda barqarorlik va xavfsizlikni mustahkamlash, o'zaro manfaatli hamkorlik va yaxshi qo'shnichilik munosabatlarini rivojlantirishdagi o'rni alohida ta'kidlandi. Mamlakat rahbarlari mintaqaviy va xalqaro hamkorlikning yangi shakllarini rivojlantirish, zamonamizning tahdid va tahdidlariga qarshi birgalikda kurashish muhimligini ta'kidladilar. Mamlakat rahbarlari mintaqaviy va xalqaro hamkorlikning yangi shakllarini rivojlantirish, zamonamizning tahdid va tahdidlariga qarshi birgalikda kurashish muhimligini ta'kidladilar. Davlat rahbarlari mintaqadagi tinchlik va osoyishtalikning muhim sharti sifatida Afg'onistondagi vaziyatni barqarorlashtirish zarurligini yana bir bor ta'kidlab, mojaroga aloqador barcha tomonlar o'rtasida hech qanday shartlarsiz to'g'ridan-to'g'ri siyosiy muloqotning muqobili yo'qligini ta'kidladilar.

To'rtinchisi. Muhokamada savdo-iqtisodiy, sarmoyaviy, energetika, texnologiyalar, madaniy-gumanitar hamkorlikni kengaytirish holati va istiqbollari muhokama qilindi. Tomonlar savdo-iqtisodiy hamkorlik bo'yicha O'zbekiston-Fransiya hukumatlararo komissiyasi faoliyatini ijobiy baholab, o'zaro savdo hajmini oshirish, iqtisodiyotning turli tarmoqlarida mavjud imkoniyat va salohiyatga to'liq mos kelmaydigan istiqbolli investitsiya loyihalarini amalga oshirish muhimligini ta'kidladilar.

Beshinchi. Tashrif davomida 10 dan ortiq hukumatlararo va idoralararo hujjatlar, qiymati 3,4 milliard yevrodan ortiq bitim va shartnomalar imzolandi. Parijda Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki va Fransiya tadbirkorlar harakati MEDEF International bilan birgalikda tegishli vazirlik va idoralar tomonidan tashkil etilgan biznes-forum yakunlari bo'yicha Yevropaning ilg'or tajribasi, bilim va texnologiyalari asosida istiqbolli loyihalarni amalga oshirish bo'yicha kelishuvlarga erishilgani ta'kidlandi.

Oltinchi. Prezident Shavkat Mirziyoyev Luvr muzeyiga tashrif buyurdi. Davlatimiz rahbari muzeyda saqlanayotgan tarixiy meros namunalari xalqimiz uchun juda qadrli va qadrli ekanini ta'kidladi. Shuningdek, O'zbekiston va Fransiyada qo'shma ko'rgazmalar, muzeylar eksponatlari tashkil etish, ikki mamlakat tarixchilari va arxeologlari o'rtasida ilmiy hamkorlikni kengaytirish zarurligini ta'kidladi.

Ettinchi. Tashrif davomida O'zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Fransiya Senati raisi GDD Larcher bilan uchrashdi. Davlatimiz rahbari Senat raisini qutlar ekan, unga Fransiya Konstitutsiyasining oltmish yilligi munosabati bilan chiqarilgan o'zbek va frantsuz tillaridagi birinchi nusxasini taqdim etdi. Shuningdek, muayyan yo'nalishlarda parlamentlararo aloqalarni rivojlantirish masalalari muhokama qilindi. Xususan, O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati va Qonunchilik palatasidagi parlamentlararo guruhlarning Fransiya parlamentining yuqori va quyi palatalari hamda Fransiya Respublikasi Senatidagi parlamentlararo guruhning parlamentlararo guruhi bilan hamkorlikdagi o'rni va ahamiyati qayd etildi "Fransiya-Markaziy Osiyo", Milliy Assambleyada – "Fransiya – Markaziy Osiyo" do'stlik guruhi. O'zbekiston rahbarining fikrini qo'llab-quvvatlab, Fransiya tomoni O'zbekiston bilan har tomonlama va samarali sheriklik aloqalarini rivojlantirish va do'stlik rishtalarini mustahkamlash maqsadida parlamentlararo aloqalarni rivojlantirishga, ularga tizimli tus berishga tayyorligini bildirdi.

Sakkizinchi. O'zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev Fransiyaning Total, Total EREN, Orano, Fives Stein, Rungis SEMMARIS, Vinchi, Suvaysh, SADE, Idemi, Mercier, Thales Alenia Space kabi yirik kompaniyalari rahbarlari bilan uchrashdi. O'zbekiston va Fransiya moliya tashkilotlari, kompaniyalari o'rtasidagi sheriklikni rivojlantirish, o'zaro tovar yetkazib berishni kengaytirish masalalari muhokama qilindi.

Undan tashqari 18-noyabr kuni Prezident Shavkat Mirziyoyevning Frantsiyaga tashrifi arafasida Parijda O'zbekiston va Fransiya ishbilarmon doiralari o'rtasidagi ishbilarmonlik aloqalarini har tomonlama mustahkamlashga qaratilgan O'zbekiston-Fransiya biznes forumi bo'lib o'tdi.

Tadbirda bosh vazir o'rinbosari-O'zbekiston investitsiyalar va tashqi savdo vaziri Jamshid Xodjayev, Fransiya Respublikasi savdo bo'yicha delegat vaziri Oliver,  O'zbekiston-Fransiya biznes kengashi raisi, Orano boshqaruvi raisi Klod Imoven, tegishli vazirlik va idoralar, tarmoq birlashmalari rahbarlari hamda yetakchi kompaniyalarning 150 dan ortiq vakillari ishtirok etdi.

Tadbirni ochar ekan, Klod Imoven O'zbekistonda investitsiya muhitini yaxshilash, infratuzilmani rivojlantirish, mintaqaviy va xalqaro savdo-iqtisodiy aloqalarni o'rnatish va kengaytirish, mamlakatni global savdo tizimlariga integratsiyalashuvi, sanoat kooperatsiyasini rivojlantirish bo'yicha amalga oshirilayotgan islohotlarning izchilligi, samaradorligi va o'z vaqtida amalga oshirilayotganini qayd etdi.

Shuningdek, u ikki davlat o'rtasidagi munosabatlar rivojlanishining ijobiy dinamikasini va har ikki mamlakat uchun ustuvor bo'lgan sohalarda iqtisodiy sheriklikning izchil kengayishini ta'kidlab, fransuz biznesi vakillarini o'zbek tadbirkorlari bilan o'zaro aloqalarni o'rnatish va mustahkamlashga chaqirdi.

O'z navbatida, Jamshid Xodjayev xush kelibsiz so'zi bilan so'z boshlab, forum ishtirokchilarining e'tiborini O'zbekistonga sarmoya kiritish to'g'risida qaror qabul qilishda hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'lgan bir qator muhim jihatlarga qaratdi. Xususan, soliq va QQS stavkalarini pasaytirish, Qonunchilik darajasida investorlarning huquqlarini himoya qilish, 200 dan ortiq litsenziya va ruxsatnomalarni bekor qilish kabi omillar qayd etildi, natijada mamlakat iqtisodiyoti 2021-yilda 7 foizga o'sdi, eksport hajmi 1,5 baravar oshdi va inflyatsiya darajasi 18 foizdan 11 foizgacha kamaydi.

Iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarning o'n baravar ko'payishi, 72 million aholisi va 300 million aholisi bo'lgan MDH mamlakatlari bilan Markaziy Osiyo bozorlariga kirish imkoniyati mavjudligi ta'kidlandi. GSP+ Evropa Ittifoqining benefitsiar maqomi O'zbekistonga 6000 dan ortiq turdagi tovarlarni Yevropa Ittifoqi bozorlariga imtiyozli shartlarda eksport qilish imkonini beradi va hukumat eksportchilarning transport xarajatlarining 70 foizigacha qoplashga tayyor. Shuningdek, mamlakatda malakali, iqtidorli va o'qimishli yoshlarning mavjudligi, tabiiy resurslarning katta miqdori, ishlab chiqarishning imtiyozli shartlari, sanoat ishlab chiqarish, qishloq xo'jaligi, farmatsevtika va turizm kabi sohalarda 22 ta EIZ tashkil etilishi qayd etildi.

Forum ishtirokchilarining katta qiziqishi O'zbekiston hukumatining istiqbolli qo'shma loyihalarning 50 foizigacha mablag' ajratishga tayyorligi, davlat korxonalarini chuqur xususiylashtirish, shuningdek, "Xitoy – Qirg'iziston – O'zbekiston" va "Mozori-Sharif – Kobul – Peshovar" temir yo'llarini qurish istiqbollari bilan bog'liq bo'lib, bu O'zbekistonning eng muhim transport yo'llari chorrahasida noyob geografik joylashuvi fonida G'arbiy va Sharq, Shimol va Janub o'rtasidagi foydali transport yo'laklari.

Fransuz tadbirkorlariga qo'shma loyihalarni amalga oshirishda, jumladan, yashil energetika, avtomobilsozlik va butlovchi qismlar ishlab chiqarish, farmatsevtika sanoati va oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishda har tomonlama yordam ko'rsatishga tayyorlik bildirildi.

Shuningdek, biznes-forum davomida O'zbekiston va Fransiya vazirliklari, idoralari, yetakchi kompaniyalari, xoldingi va harakatlari rahbarlari o'rtasida G2B va B2B uchrashuvlari tashkil etildi, unda ishtirokchilar qo'shma korxonalar tashkil etishning moliyaviy-texnik jihatlarini batafsil ishlab chiqish va o'zaro manfaatli savdo bitimlarini tuzish imkoniyatiga ega bo'ldilar.

"Xorijiy investorlar bilan to'g'ridan-to'g'ri muloqot qilish uchun O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzurida xorijiy investorlar Kengashini tuzish to'g'risida qaror qabul qilindi. Uning vazifasi investorlarning fikrlarini inobatga olgan holda O'zbekistonda investitsiya muhitini doimiy ravishda yaxshilash bo'yicha takliflar ishlab chiqishdan iborat. Sizlarni kengash ishida faol ishtirok etishga taklif qilamiz", - dedi Shavkat Mirziyoyev. O'z navbatida, fransuz ishbilarmonlari valyuta tizimini liberallashtirish va vizani bekor qilish o'zaro manfaatli hamkorlikni rivojlantirish uchun qulay imkoniyatlar yaratganini ta'kidladilar.

Shu tariqa O'zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Fransiyaga tashrifi yangi sahifa ochib, strategik istiqbolda hamkorlikning yangi yo'nalishlarini belgilash imkonini berdi. Davlat rahbarlari o'rtasidagi muzokaralar yakunlari O'zbekiston va Fransiya uzoq muddatli o'zaro manfaatli sheriklikni yanada kengaytirish va mustahkamlashga tayyor ekanini, unga yangi amaliy mazmun bag'ishlaganini ko'rsatdi.

Rasmiy tashrif yakunlari bo'yicha O'zbekiston Prezidentining "O'zbekiston Respublikasi va Fransiya Respublikasi o'rtasidagi ikki tomonlama hamkorlikni yanada kengaytirish va mustahkamlash chora-tadbirlari to'g'risida" gi qarori qabul qilindi, unda erishilgan kelishuvlarni tizimli, o'z vaqtida va sifatli amalga oshirish uchun "yo'l xaritasi" tasdiqlandi.

O'zbekiston va Fransiya iqtisodiy aloqlari esa oʻtgan asrning 1991-92 yillarida kommunistik sharqiy blokda “Yagona siyosiy va iqtisodiy makonning dezintegratsiyasi Parijni nafaqat sobiq derjava (SSSR) hududidagi umumiy holatni, balki, avval Sovet ittifoqi tarkibiga kirgan mintaqalarga mamlakatlarning oʻziga xosliklarini hisobga olgan holda munosabatlarni qurishga undadi”. Shu sabab, 90-yillar boshlarida Fransiya, Gʻarbning boshqa rivojlangan mamlakatlari singari, dastlab Markaziy Osiyo mintaqasi bilan aloqalarni rivojlantirish boʻyicha katta dasturni eʼlon qildi. Ushbu mintaqa Fransiyaning xalqaro maydondagi roli va maqomini sifat jihatidan oʻzgartirish uchun bir maydon sifatida qaralayotgan edi.

Biroq, mintaqaviy siyosatni shakllantirishning dastlabki bosqichida Fransiya oʻz harakatlarida nomuvofiq edi, bu esamintaqadagi fransuz siyosiy ambitsiyalari natijalariga salbiy taʼsir koʻrsatdi va Parijning mintaqadagi pozitsiyalarini aniqlashtirishga halal berdi. Markaziy Osiyoning barcha mamlakatlari bilan mintaqaviy kontekstda aloqalarni rivojlantirish rejalari qayta koʻrib chiqildi va 1993-yildan boshlab mintaqaning iqtisodiy va siyosiy jihatdan eng istiqbolli mamlakatlari: Qozogʻiston, Oʻzbekiston vaTurkmaniston bilan ikki tomonlama aloqalarni mustahkamlash kursi shakllantirildi. Shunday qilib, Fransiya va Oʻzbekiston oʻrtasidagi savdo va investitsiya sohasidagi sherikchilik munosabatlariga eʼtibor qaratilsa, biroz kutilmagan koʻrsatkichlarga guvoh boʻlish mumkin.

Misol uchun, 2019-yil yakuniga koʻra, Fransiya Oʻzbekistonning davlat tashqi qarzi boʻyicha (oʻzlashtirilgan investitsiyalar boʻyicha) 345,8 mln$ koʻrsatkich bilan 4-oʻrindagi hamkori –Yevropada birinchi (Xitoy, Yaponiya, Koreyadan keyin). Ammo, Fransiya Oʻzbekistonning savdo hamkorlari beshligiga kirmaydi, u Oʻzbekistonning 2020-yil yakuniga koʻra 20-tashqi savdo hamkori (Yevropa mamlakatlari ichida yettinchi, YEI ga aʼzo mamlakatlar ichida oltinchi). Fransiya uchun esa, Oʻzbekiston 120-savdo hamkor. U Fransiyadan import boʻyicha 106-oʻrinda, eksport boʻyicha 146-oʻrinda turadi.

 

Xaydarova Mushtariy

Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti

Xalqaro munosabatlar fakulteti 2-bosqich talabasi